TP.HCM – đô thị hơn 10 triệu dân, mỗi ngày tiêu thụ hàng trăm nghìn suất ăn từ bếp ăn trường học, bệnh viện đến quán xá vỉa hè. Đảm bảo an toàn thực phẩm cho từng bữa ăn đang là thách thức lớn, khi hành vi vi phạm ngày càng tinh vi và lực lượng thanh tra còn mỏng. Trước thực trạng của thực phẩm bẩn tràn lan, các cơ quan chức năng TP.HCM đã và đang nỗ lực kiểm soát nhưng nguy cơ cho sức khỏe người dân vẫn hiện hữu.
Bài viết dưới đây phân tích thực trạng thực phẩm bẩn tại TP.HCM, những nguy cơ từ thực phẩm bẩn và các giải pháp kiểm soát thực phẩm nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Thực trạng của thực phẩm bẩn tại TP.HCM hiện nay
Thực phẩm bẩn – hay thực phẩm không đảm bảo chất lượng – đang xuất hiện dưới nhiều hình thức trên thị trường TP.HCM. Từ các chợ truyền thống, chợ tự phát đến hình thức bán hàng rong hay thậm chí trực tuyến đều tồn tại lỗ hổng về kiểm soát nguồn gốc và chất lượng thực phẩm.
Lực lượng quản lý thị trường thường xuyên phát hiện các kho hàng tích trữ thực phẩm “bẩn”: gần 8 tấn nội tạng động vật đông lạnh “3 không” (không nhãn mác, không hóa đơn chứng từ, không rõ nguồn gốc) đã bị thu giữ tại TP.Thủ Đức; mới đây tiếp tục phát hiện hơn 1,2 tấn nội tạng động vật bốc mùi hôi thối trong một kho lạnh – tất cả đều không có giấy tờ hợp pháp và đã bị tiêu hủy ngay tại chỗ.
Những vụ việc này cho thấy thực phẩm kém chất lượng vẫn đang len lỏi vào thị trường với số lượng lớn, đặc biệt vào các thời điểm nhu cầu tăng cao như dịp cuối năm.
Một nguyên nhân khiến thực phẩm “bẩn” vẫn có đất sống là nhu cầu tiêu dùng giá rẻ và ý thức chưa cao của một bộ phận người dân. Đại diện Sở ATTP TP.HCM cho biết kinh tế khó khăn khiến nhiều người ưu tiên thực phẩm rẻ dù tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn. Bên cạnh đó, chế tài pháp luật còn bất cập và nhân lực thanh tra mỏng khiến việc phát hiện, xử phạt chưa triệt để các vi phạm như buôn bán thực phẩm trôi nổi, lấn chiếm vỉa hè.
Hệ quả là thực phẩm bẩn vẫn hàng ngày âm thầm len lỏi vào bữa ăn của nhiều gia đình – từ rau củ quả lạm dụng thuốc trừ sâu, thịt cá chứa tồn dư kháng sinh cho tới những món ăn đường phố không đảm bảo vệ sinh. Đáng lưu ý, những thực phẩm kém chất lượng này thường nhắm vào người lao động thu nhập thấp – nhóm đối tượng ít có sự lựa chọn hơn về thực phẩm do hạn hẹp tài chín.
Nguy cơ từ thực phẩm bẩn đối với sức khỏe cộng đồng
Thực trạng của thực phẩm bẩn tại TP.HCM nói riêng và cả nước nói chung đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về sức khỏe cộng đồng. Theo Bộ Y tế, tính đến cuối tháng 11/2024, cả nước đã ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm với 4.796 người mắc và 21 ca tử vong – số người bị ngộ độc tăng vọt so với cùng kỳ năm 2023.
Đáng chú ý, nhiều vụ ngộ độc xảy ra tại bếp ăn tập thể trường học, căn-tin quanh trường học (trong đó có cả tại TP.HCM) và do tiêu thụ thức ăn đường phố. Những con số này cho thấy nguy cơ từ thực phẩm bẩn là rất cao, có thể dẫn đến ngộ độc cấp tính, thậm chí tử vong.
Biểu đồ so sánh số vụ ngộ độc thực phẩm, số người mắc và số ca tử vong trong 11 tháng năm 2023 và 2024 tại Việt Nam. Năm 2024 ghi nhận 131 vụ với 4.796 người mắc, 21 người tử vong, tăng mạnh so với năm trước (124 vụ, 2.119 người mắc).
Không chỉ gây ngộ độc cấp tính, việc tiêu thụ thực phẩm không đảm bảo lâu dài còn dẫn đến nhiều hệ lụy sức khỏe khác. Các chuyên gia cảnh báo thực phẩm bẩn có thể chứa hóa chất độc hại, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, chất tăng trọng, phụ gia công nghiệp… tích lũy trong cơ thể, làm tăng nguy cơ ung thư, suy gan thận và các bệnh mạn tính.
Nguy hiểm hơn, thực phẩm bẩn âm thầm “đầu độc” thế hệ tương lai: trẻ em sử dụng thực phẩm nhiễm bẩn lâu ngày có nguy cơ chậm phát triển thể chất và trí tuệ, ảnh hưởng đến giống nòi về lâu dài. Chúng ta đang từng ngày hấp thụ mầm bệnh mà không hề hay biết; chỉ đến khi phát bệnh mới truy ra nguyên nhân thì thường đã quá muộn để xử lý hậu quả.
Chính vì vậy, “ăn gì cũng sợ” đã trở thành nỗi lo thường trực của nhiều bà nội trợ trước tình cảnh thực phẩm sạch, bẩn lẫn lộn trên thị trường hiện nay.
Nỗ lực kiểm soát thực phẩm và giải pháp từ các cơ quan chức năng
Trước thực trạng đáng lo ngại đó, TP.HCM đang triển khai nhiều biện pháp quyết liệt nhằm kiểm soát thực phẩm “bẩn” và nâng cao mức độ an toàn thực phẩm. Sự ra đời của Sở An toàn Thực phẩm TP.HCM từ năm 2024 là bước tiến lớn, giúp thành phố chủ động, độc lập hơn trong công tác thanh tra, xử lý vi phạm.
Sở ATTP TP.HCM đã chuyển hướng từ “chạy theo” xử lý sự cố sang phòng ngừa từ gốc: nếu trước đây việc kiểm tra chủ yếu diễn ra sau khi có ngộ độc, thì nay Sở chủ động tiếp cận sớm, đặt mục tiêu ngăn chặn nguy cơ trước khi sự cố xảy ra.
Giám đốc Sở ATTP nhiều lần nhấn mạnh không đợi “mất bò mới lo làm chuồng” – thay vào đó là tăng cường kiểm tra định kỳ, lấy mẫu thường xuyên và đào tạo kiến thức cho các cơ sở để phòng ngừa vi phạm.
Nhờ định hướng này, trong năm 2024 toàn bộ hệ thống bếp ăn tập thể tại trường học, bệnh viện, khu chế xuất, khu công nghiệp ở TP.HCM đều được kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất; phụ huynh học sinh cũng được khuyến khích tham gia giám sát bữa ăn bán trú nhằm đảm bảo an toàn cho trẻ em – nhóm dễ tổn thương.
Song song, Sở ATTP TP.HCM tăng cường năng lực thanh tra, kiểm soát thị trường. Năm 2024, Sở đã kiểm tra gần 15.800 cơ sở sản xuất kinh doanh thực phẩm (tăng 10% so với năm trước), lấy hơn 5.300 mẫu để kiểm nghiệm và xử phạt hàng trăm trường hợp vi phạm. Đặc biệt, Sở đã thành lập 11 đoàn thanh tra liên ngành, thường xuyên thanh kiểm tra trên toàn thành phố, kiên quyết xử lý cơ sở vi phạm nhằm đảm bảo thực phẩm lưu thông an toàn.
Bên cạnh việc xử phạt, công tác tuyên truyền, tập huấn cũng được đẩy mạnh. Trong năm 2024, Sở ATTP đã tổ chức 124 lớp tập huấn cho hơn 13.600 người, phân phối 481.500 ấn phẩm và hàng chục ngàn tờ rơi, băng rôn tuyên truyền về an toàn thực phẩm.
Những nỗ lực này đã giúp tình hình an toàn thực phẩm tại TP.HCM năm qua tương đối ổn định, chưa xảy ra vụ ngộ độc nghiêm trọng nào trên địa bàn; tuy nhiên, Giám đốc Sở ATTP cảnh báo nguy cơ vẫn rất lớn do thành phố đông dân, khí hậu nóng ẩm thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và mạng lưới kinh doanh thực phẩm vô cùng đa dạng.
Không chỉ chính quyền, các doanh nghiệp và tổ chức tư vấn cũng góp phần nâng cao chất lượng thực phẩm. Công ty TNHH Tiêu Chuẩn Chất Lượng Việt Nam – một đơn vị tư vấn uy tín về ATTP tại TP.HCM – khuyến nghị các cơ sở sản xuất kinh doanh chủ động tuân thủ nghiêm ngặt các quy định vệ sinh và hoàn thiện đầy đủ hồ sơ pháp lý.
Đơn vị này cung cấp giải pháp toàn diện, hỗ trợ doanh nghiệp từ khâu tư vấn luật, hoàn thiện thủ tục xin giấy phép đến công bố hợp quy cho sản phẩm; đảm bảo thực phẩm tuân thủ quy định của cơ quan quản lý và an tâm lưu thông trên thị trường. Song song đó, các sở ngành khác cũng vào cuộc: Sở Công Thương TP.HCM đã triển khai chương trình “Tick xanh trách nhiệm” – ký kết với các hệ thống siêu thị về kiểm soát chất lượng hàng hóa đầu vào.
Các doanh nghiệp bán lẻ như Saigon Co.op cam kết chỉ tiêu thụ sản phẩm đạt tiêu chuẩn, nếu phát hiện hàng không đạt sẽ ngưng kinh doanh và báo cáo cơ quan chức năng. Sở Công Thương còn xây dựng bộ tiêu chí và website công khai để người dân nhận diện những sản phẩm, đơn vị đạt “tick xanh” (chứng nhận an toàn).
Đồng thời, chế tài xử phạt vi phạm cũng được thống nhất và nâng cao tính răn đe. Những giải pháp phối hợp đa ngành này kỳ vọng sẽ tạo “màng lọc” ngăn ngừa thực phẩm bẩn hiệu quả hơn trong thời gian tới.
Kết luận và lời khuyên cho người dân TP.HCM
Thực trạng của thực phẩm bẩn tại TP.HCM vẫn là vấn đề nhức nhối, đòi hỏi sự chung tay của cả chính quyền, doanh nghiệp lẫn cộng đồng. Nhờ những bước đi mạnh mẽ trong công tác quản lý và ý thức người dân dần cải thiện, tình hình an toàn thực phẩm tại thành phố đã có chuyển biến tích cực.
Tuy nhiên, nguy cơ từ thực phẩm “bẩn” chưa thể loại bỏ hoàn toàn. Mỗi người dân cần chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình bằng cách lựa chọn tiêu dùng thông minh.
Lời khuyên cho người dân:
- Mua thực phẩm rõ nguồn gốc: Chỉ mua thực phẩm ở những nơi uy tín, có chứng nhận, truy xuất nguồn gốc. Đừng vì ham rẻ mà lựa chọn sản phẩm trôi nổi, không nhãn mác hay không rõ xuất xứ.
- Hạn chế thức ăn không đảm bảo: Tránh sử dụng thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh hay thức ăn đường phố tại các hàng quán vỉa hè, chợ tạm nếu không bảo đảm vệ sinh sạch sẽ. Thực phẩm giá rẻ bán ven đường thường tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn rất cao.
- Tích cực giám sát và tố giác: Khi phát hiện cơ sở sản xuất hoặc kinh doanh thực phẩm bẩn, hãy chụp ảnh, quay video làm bằng chứng và báo ngay cho cơ quan chức năng (Sở ATTP, quản lý thị trường, công an địa phương) để được xử lý kịp thời. Sự tham gia giám sát của cộng đồng sẽ góp phần ngăn chặn thực phẩm không đảm bảo chất lượng lưu thông trên thị trường.
Cuối cùng, an toàn thực phẩm là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Vì sức khỏe của bản thân, gia đình và cộng đồng, người dân TP.HCM hãy nâng cao cảnh giác, nói không với thực phẩm bẩn, đồng thời ủng hộ các doanh nghiệp làm ăn chân chính để xây dựng một môi trường thực phẩm an toàn và lành mạnh hơn.
